Właśnie teraz (połowa września) mija kolejna – choć nie „okrągła” - rocznica wydarzenia astronautycznego związanego z sondami bezzałogowymi: pierwsze dostarczenie na Ziemię próbek gruntu innego (poza Ziemią) obiektu Układu Słonecznego.
Zanim powiem o misji „Łuna 16” z września 1970 roku, przypomnę inne wydarzenia, które to poprzedziły.
Po ogłoszeniu (w maju 1961 r) przez USA rozpoczęcia realizacji programu „Apollo”, ZSRR przyjmuje to wyzwanie. W styczniu 1963 r w naszej gazecie pojawia się taka informacja:
Wkrótce pewna Ważna Osoba w ZSRR oświadcza:
„50 rocznicę Rewolucji Październikowej nasi kosmonauci uczczą na Księżycu”
Jednak kilka lat później pojawiają się problemy z ich największą rakietą („N-1”) - wypowiedź z marca 1967 jest już bardziej ostrożna:
Pod koniec 1968 roku Rosjanie szykują się do lotu na Księżyc, gotowy jest też Aleksiej Leonow, ale rakieta „N-1” nie jest jeszcze gotowa. W grudniu Amerykanie wysyłają „Apollo 8” w misję wokół Księżyca i wyprzedzają Rosjan. Ci mają jeszcze nadzieję, że wylądują przed „Apollo 11”, ale w końcu wiedzą, że tego nie dokonają.
W połowie lipca 1969 r, tuż przed startem „Apolla 11”, wysyłają sondę „Łuna 15”. Informacje prasowe są dość skąpe. Właściwie wiadomo tylko, że celem tej sondy jest badanie Księżyca i być może wylądowanie na nim (tak jak poprzednie sondy - „Łuna 9” i niektóre następne).
Lot tej Łuny wzbudza niepokój NASA, która zwraca się do Rosjan o informacje na temat przebiegu lotu „Łuny 15” - Rosjanie odpowiadają, że ta „Łuna” nie stanowi zagrożenia dla przebiegu lotu „Apolla 11”.
Przebieg startu „Apolla 11” transmituje m. in.
Polskie Radio. Ja na swoim magnetofonie nagrywam te audycje. Oto 4 minutowy fragment 40 minutowego nagrania ze startu „Apolla”. Wybrałem tu głównie fragmenty audycji i odpowiedzi gości w studio na pytania dotyczące lotu „Łuna 15”:
Łuna 15 – to sonda nowej generacji typu E-8-5 mająca za zadanie pobranie niewielkich próbek gruntu księżycowego (o masie ok. 100 g) i dostarczenie ich z powrotem na Ziemię.. Sondy były ciężkimi obiektami o masie około 5700 - 5900 kg,
Górną część sond E-8-5 stanowił człon powrotny z silnikiem startowym, zbiornikami paliwa i kapsułą, w której pobrana próbka gruntu wracała na Ziemię. Masa sond przy lądowaniu na Księżycu wynosiła od 1836 kg do ok. 1900 kg. Kapsuła powrotna sond E-8-5 miała tylko masę 39 kg. Sondy były wynoszone przez rakiety nośne typu „Proton-K” o dużym udźwigu.
Ale tego wtedy Amerykanie tak dokładnie nie wiedzieli.
Łuna 15 wystartowała
13 lipca o godz. 3:14 UT i weszła na orbitę parkingową (wokół Ziemi) o parametrach 182x247 km (miesiąc wcześniej pierwsza z sond E-8-5 uległa zniszczeniu podczas startu). Po 70 minutach ponownie włączono silniki ostatniego stopnia rakiety i „Łuna” skierowała się w stronę Księżyca.
17 lipca „Łuna 15” weszła na początkową orbitę wokół Księżyca o parametrach 240x870 km, a po korekcie dzień później jej orbita była bardziej kołowa i bliżej Księżyca (133x286 km). I „Łuna 15” czekała. Czekała na... „Apollo 11”. Kiedy „Apollo” wszedł na okołoksiężycową orbitę. „Łuna” krążyła po nowej orbicie – 95x225 km.
20 lipca po południu (według czasu UT) lądownik LM „Orzeł” z Armstrongiem i Aldrinem zmienia orbitę na eliptyczną o niskim peryselenium (16x110 km) i zaczyna się procedura lądowania.
Jest to także transmitowane przez Polskie Radio i TV. Oto kolejny fragment relacji z PR – zostawiłem głownie te fragmenty, które dotyczyły obecności w pobliżu „Łuny 15” (relacje będą dostępne przez pewien czas):
W trakcie tej relacji dowiadujemy się o zmianie orbity „Łuny 15” – czy to przypadek, że weszła na orbitę o parametrach 16x110 km, a punkt peryselenium był akurat nad planowanym miejscem lądowania „Apolla” ??
Kiedy następnego dnia – 21 lipca 1969 astronauci zaczęli przygotowywać się do startu z Księżyca, o godz. 15:51, „Łuna 15” rozbija się o powierzchnię Księżyca podczas próby lądowania. Jak się później okazało, z prędkością ok. 500 km/godz.
Kiedy w polskich mediach pojawia się informacja, że
„Łuna 15” osiągnęła powierzchnię Księżyca zgodnie z planem”,
jedna z rozgłośni zachodnich dodała komentarz tego typu:
„...
Wylądować można także z prędkością kilkuset kilometrów na godzinę...”
Uderzenie sondy zarejestrował dopiero co zainstalowany na Księżycu pierwszy na tym obiekcie sejsmometr. Rosjanom nie udało się zdobyć próbek gruntu księżycowego przed Amerykanami.
Kiedy odbyły się już trzy loty na Księżyc (wliczając pechową „13”), Rosjanie wysyłają kolejna sondę z tej serii –„Łunę 16”.
„Łuna 16” wystartowała 12 września 1970 roku o godz. 13:25 (UT), weszła na parkingową orbitę o parametrach 185x241 km i po kilkudziesięciu minutach skierowała się w stronę Księżyca. Lot sondy nie był poprawny, dokonano wielu poprawek i korekt, aby znalazła się na właściwej orbicie.
Informacje o locie „Łuny” w polskiej prasie były – na razie – skromne:
„Łuna 16” weszła na orbitę wokółksiężycową 16 września, a po korekcie lotu znalazła się na kołowej orbicie na wysokości 110 km.
W dniach 18 i 19 września dokonywano kolejnych poprawek toru lotu i „Łuna 16” znalazła się na niskiej eliptycznej orbicie 15x108 km. Następnego dnia, podczas rozpoczęcia lądowania, utracono z sondą łączność na kilkadziesiąt minut, jednak o 4:31 łączność została przywrócona. W końcu o godz. 5:18 „Łuna 16” pomyślnie wylądowała na Księżycu, na Morzu Żyzności (Mare Foecunditatis), w miejscu o współrzędnych 0°41' S - 56°18' E (niektóre źródła podają długość 0°31’ S).
Zdjęcie Morza Żyzności (na Księżycu) z zaznaczonym przybliżonym miejscem lądowania „Łuny 16”.
Zdjęcie lądownika „Łuny 16” wykonane przez sondę LRO.
O godz. 6:03 rozpoczęto automatyczne wiercenie otworu w glebie w celu pobrania próbek. Po siedmiu minutach urządzenie dotarło do 35 cm pod powierzchnią, a następnie zaczęło się wycofywać zbierając tym samym księżycowy grunt, który został umieszczony w hermetycznej kapsule na szczycie ”Łuny”.
Zdjęcie „Łuny 16” (kopii) wykonane przeze mnie w 1977 roku
21 września o godzinie 7:43 człon powrotny wystartował z Księżyca. Osiągnął prędkość ok. 2,7 km/s i wszedł na trajektorię balistyczną bezpośrednio prowadzącą ku Ziemi.. 24 września o godz. 1:50 nastąpiło oddzielenie kapsuły powrotnej od rakiety, a o 5:26 kapsuła szczęśliwie wylądowała na Ziemi, niedaleko miasta Dzhezkazgan w Kazachstanie.
Kapsuła po wylądowaniu
Pomyślne zakończenie misji „Łuny 16” wywołało entuzjazm z mediach niektórych krajów – przykładem może być informacja z „Expressu Wieczornego” z 24 września – poświęcono temu wydarzeniu chyba tyle miejsca , co lądowaniu Armstronga i Aldrina na Księżycu.
W listopadzie 1970 roku Rosjanie opublikowali skład chemiczny próbek pobranych przez „Łunę 16”, które okazały się bardzo podobne do skał „przywiezionych” przez amerykańską wyprawę „Apollo 12”.
Na zakończenie ciekawostka: lądowanie „Łuny 16” na Księżycu miało miejsce podczas nocy księżycowej !!
Wątek: Łuna 16 - pierwsza sonda powraca na Ziemię z próbkami gruntu innego ciała US (Przeczytany 21782 razy)